Tachograf – co to jest i jak analizować wydruki kierowcy

Tachograf to obowiązkowe urządzenie montowane w pojazdach ciężarowych i autobusach, które rejestruje czas pracy kierowcy, prędkość pojazdu oraz przebytą odległość. Jego głównym celem jest kontrola przestrzegania przepisów dotyczących czasu prowadzenia, przerw i odpoczynków kierowców zawodowych.

W Polsce i całej Unii Europejskiej obowiązek stosowania tachografów określa rozporządzenie (UE) nr 165/2014. Zgodnie z nim tachograf musi być używany w pojazdach o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony lub przewożących ponad 9 osób (łącznie z kierowcą).

Co to jest tachograf i do czego służy?

Tachograf to połączenie prędkościomierza i rejestratora danych o aktywności kierowcy. Obecnie stosuje się głównie tachografy cyfrowe i inteligentne, które automatycznie zapisują dane na karcie kierowcy i w pamięci urządzenia.

Rejestrują one m.in.:

• czas jazdy i odpoczynku,
• prędkość pojazdu,
• datę i godzinę rozpoczęcia oraz zakończenia pracy,
• miejsce przekroczenia granicy,
• przypadki naruszeń przepisów.

Przykładowo, kierowca ciężarówki przewożący ładunek z Krakowa do Berlina może zostać skontrolowany przez inspektora ITD, który odczyta dane z tachografu i sprawdzi, czy kierowca nie prowadził pojazdu dłużej niż 4,5 godziny bez przerwy. Firma transportowa realizująca przesyłki międzynarodowe musi szczególnie dbać o przestrzeganie norm czasu pracy kierowców. Transport z Polski do Niemiec czy Francji wymaga precyzyjnego planowania tras z uwzględnieniem obowiązkowych przerw.

Karta do tachografu i wydruki – jak je odczytywać i opisywać poprawnie?

Karta do tachografu (karta kierowcy) to osobisty dokument elektroniczny przypominający kartę kredytową, który każdy kierowca zawodowy musi posiadać. Karta zawiera chip z danymi identyfikacyjnymi kierowcy i służy do logowania się do tachografu w pojeździe.

Rodzaje kart tachografowych:

• Karta kierowcy – dla kierowców zawodowych
• Karta przedsiębiorstwa – dla firm transportowych (pobieranie danych)
• Karta warsztatowa – dla serwisów obsługujących tachografy
• Karta kontrolna – dla inspektorów ITD

Karta kierowcy jest ważna przez 5 lat i można z niej korzystać we wszystkich państwach UE.

Jak czytać wydruk z tachografu?

Na wydruku znajdują się symbole i skróty oznaczające różne aktywności, np.:

• symbol kierownicy – jazda,
• łóżko – odpoczynek,
• młotek – inna praca (np. załadunek),
• kwadrat – gotowość do pracy.

Opisywanie wydruku z tachografu jest wymagane w sytuacjach, gdy dane są niepełne. Na przykład gdy kierowca musiał wyjąć kartę lub tachograf uległ awarii. Wtedy kierowca wykonuje opis tachografu na odwrocie wydruku, podając przyczynę przerwy w rejestracji (np. „Awaria tachografu w dniu 14.07.2024 – dane zapisane ręcznie”).

Poprawny opis wydruku z tachografu musi zawierać:

• imię i nazwisko kierowcy,
• datę i miejsce rozpoczęcia oraz zakończenia pracy,
• przyczynę wykonania wydruku,
• podpis kierowcy.

Przykład praktyczny:

Kierowca Jan Kowalski 15.10.2025 rozpoczął pracę o 6:15 po dobie odpoczynku.

• Jazda: 4 godz. 30 min → przerwa: 45 min → jazda: 4 godz. → inne prace: 30 min → jazda: 45 min → odpoczynek.
• Łączny czas jazdy: 9 godzin 15 minut – w normie dziennej (maksymalnie 9 godzin, lub 10 godzin dwa razy w tygodniu).

Jak analizować dane z tachografu?

Analizą danych z tachografu zajmują się zazwyczaj spedytorzy, inspektorzy BHP lub osoby z działu logistyki, które korzystają ze specjalnych programów, takich jak TachoScan, TachoSpeed czy Optac3. Oprogramowanie automatycznie pobiera dane z kart kierowców i pamięci tachografów, wykrywa ewentualne naruszenia i generuje raporty zgodności z rozporządzeniem (WE) nr 561/2006.

Obowiązek archiwizacji danych

Zarówno kierowca, jak i przedsiębiorca muszą pamiętać o obowiązku archiwizacji danych.
Zgodnie z przepisami:

• dane z karty kierowcy należy pobierać co najmniej raz na 28 dni,
• dane z pamięci tachografu – co najmniej raz na 90 dni,
• wszystkie informacje muszą być przechowywane przez co najmniej 12 miesięcy.

Brak terminowego pobierania lub przechowywania danych może skutkować karą finansową podczas kontroli ITD lub PIP.

Jak uniknąć błędów przy obsłudze tachografu?

• zawsze wkładaj kartę przed ruszeniem pojazdu,
• wykonuj wydruk po zakończeniu dnia pracy i podpisz go,
• zapisuj ręcznie przerwy, jeśli tachograf nie działa,
• sprawdzaj regularnie stan urządzenia,
• nie przekraczaj dopuszczalnego czasu jazdy – system zapisze każde odstępstwo.

Przekroczenie czasu pracy kierowcy i jazda bez tachografu – jakie grożą konsekwencje?

Kierowca może prowadzić pojazd maksymalnie 9 godzin dziennie (z możliwością wydłużenia do 10 godzin dwa razy w tygodniu). Po 4,5 godzinach jazdy obowiązuje przerwa co najmniej 45 minut, a tygodniowy czas jazdy nie może przekroczyć 56 godzin.

Kary:

• dla kierowcy – do 2000 zł,
• dla przedsiębiorcy – do 10 000 zł,
• w skrajnych przypadkach – zawieszenie licencji transportowej.

Powtarzające się naruszenia mogą skutkować wpisem do rejestru poważnych naruszeń i utrudnić uzyskanie nowych zezwoleń.

Przykłady:

1. Kierowca jechał 5 godzin bez przerwy.
Mandat: 200–500 zł, kara dla firmy: do 12 000 zł.

2. Kierowca przekroczył dzienny czas jazdy o 2 godziny (11 h zamiast 9–10).
Mandat: 500–1000 zł, możliwe zatrzymanie prawa jazdy, kara dla firmy: 8000–12 000 zł, możliwa immobilizacja pojazdu.

3. Systematyczne przekroczenia w firmie transportowej.
Możliwe skutki: utrata licencji, wzmożone kontrole ITD, a nawet odpowiedzialność karna zarządu.Pamiętaj! Inspektorzy mają dostęp do baz danych i mogą sprawdzić historię naruszeń. Szczerość i współpraca często prowadzą do łagodniejszego potraktowania drobnych uchybień.

Nowe przepisy – tachografy Smart II i Pakiet Mobilności

Od sierpnia 2023 roku wszystkie nowo rejestrowane pojazdy ciężarowe w Unii Europejskiej muszą być wyposażone w tachograf inteligentny drugiej generacji (Smart II). Urządzenia te automatycznie zapisują dane o przekraczaniu granic, miejscu załadunku i rozładunku oraz umożliwiają zdalny odczyt danych przez służby kontrolne.Do końca 2025 roku wszystkie pojazdy wykonujące międzynarodowy transport drogowy będą musiały zostać doposażone w ten typ tachografu. Nowe przepisy mają ograniczyć manipulacje danymi i ułatwić kontrole drogowe.

Tachograf – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

• Czy każdy kierowca musi korzystać z tachografu?
  Tak. Tachograf jest obowiązkowy w pojazdach o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony oraz w autobusach przewożących więcej niż 9 osób. Wyjątki dotyczą m.in. pojazdów służb publicznych i transportu lokalnego na krótkich dystansach.
• Jak często należy pobierać dane z tachografu?
  Z karty kierowcy co najmniej raz na 28 dni, a z pamięci tachografu – raz na 90 dni. Wszystkie dane trzeba archiwizować przez minimum 12 miesięcy, zgodnie z wymogami ITD i PIP.
• Jak odczytywać symbole na wydruku z tachografu?
  Kierownica oznacza jazdę, łóżko – odpoczynek, młotek – inną pracę, a kwadrat – gotowość do pracy. Brak zapisu należy uzupełnić ręcznie na odwrocie wydruku z podaniem daty, przyczyny i podpisu kierowcy.
• Co grozi za przekroczenie czasu jazdy lub jazdę bez tachografu?
  Mandat dla kierowcy może wynieść nawet 2000 zł, a dla przedsiębiorcy do 10 000 zł. W przypadku powtarzających się naruszeń firma może stracić licencję transportową lub trafić do rejestru poważnych naruszeń.
• Czym różni się tachograf inteligentny od tradycyjnego?
  Tachograf Smart II automatycznie rejestruje przekroczenie granicy, miejsca załadunku i rozładunku oraz pozwala służbom kontrolnym na zdalny odczyt danych. Od 2025 roku stanie się obowiązkowy we wszystkich pojazdach wykonujących międzynarodowy transport drogowy.