CBAM i podatek węglowy – co to jest, kogo dotyczy i jak wygląda raportowanie

Zmiany klimatyczne i transformacja energetyczna to dziś nie tylko hasła polityczne, ale także konkretne obowiązki dla przedsiębiorstw. Unia Europejska wprowadza regulacje, które mają nie tylko obniżyć emisje gazów cieplarnianych, lecz także chronić unijnych producentów przed nieuczciwą konkurencją.

Jednym z najważniejszych narzędzi w tym zakresie stał się CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism), często nazywany „podatkiem węglowym na granicy”. Choć określenie to jest potoczne, a nie w pełni zgodne z prawem, pokazuje rosnące znaczenie kosztów emisji w handlu międzynarodowym. Warto więc przyjrzeć się bliżej, czym różni się CBAM od podatku węglowego, kogo dotyczy i jak poprawnie raportować, by uniknąć kar.

CBAM – co to jest?

CBAM, czyli Mechanizm DostAdjustowania Emisji na Granicach, został przyjęty na mocy rozporządzenia UE 2023/956. Jego celem jest wyrównanie kosztów związanych z emisjami CO₂ między producentami z Unii Europejskiej, którzy kupują uprawnienia w systemie EU ETS, a producentami spoza UE, którzy takich opłat nie ponoszą.

Najbardziej emisyjne branże zostały objęte obowiązkami CBAM już od 2023 r. Należą do nich:

• cement,
• żelazo i stal,
• aluminium,
• nawozy,
• wodór,
• energia elektryczna.

Mechanizm wdrażany jest etapami:

• od 1 października 2023 r. do 31 grudnia 2025 r. – obowiązuje okres przejściowy, w którym importerzy muszą składać kwartalne raporty, ale nie ponoszą jeszcze kosztów,
• od 1 stycznia 2026 r. – importerzy będą zobowiązani kupować certyfikaty CBAM, których cena powiązana będzie z rynkowymi notowaniami uprawnień EU ETS.

Dzięki temu towary z państw trzecich mają podlegać takim samym regułom jak te wytworzone w Europie.

CBAM raportowanie – jak poprawnie wykonać sprawozdanie, aby uniknąć kar

Raportowanie w ramach CBAM to obecnie najważniejszy obowiązek importerów. Choć nie wiąże się jeszcze z zakupem certyfikatów, to brak raportu lub błędne dane mogą skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi.

Co musi zawierać raport CBAM?

• ilość importowanych towarów,
• emisje bezpośrednie (powstałe podczas produkcji),
• emisje pośrednie (związane np. z zużyciem energii elektrycznej),
• informacje o opłatach klimatycznych zapłaconych w kraju produkcji.

Raport CBAM Jak przygotować raport krok po kroku?

1. Zbieranie danych od producenta – importer powinien uzyskać od swojego dostawcy informacje o emisjach związanych z produkcją. W wielu przypadkach konieczne jest podpisanie dodatkowych umów lub wprowadzenie obowiązku raportowania emisji w kontraktach handlowych.
2. Weryfikacja i obliczenia – jeżeli producent nie udostępni danych, można skorzystać z wartości domyślnych publikowanych przez Komisję Europejską. Nie zwalnia to jednak z odpowiedzialności za rzetelność raportu.
3. Wprowadzenie danych do systemu CBAM – raport składa się wyłącznie w formie elektronicznej, przez unijny rejestr CBAM.
4. Terminy składania – raport za każdy kwartał należy złożyć do końca miesiąca następującego po tym kwartale. Przykładowo: raport za I kwartał 2024 r. trzeba przesłać do 30 kwietnia 2024 r.
5. Weryfikacja – w okresie przejściowym raporty nie wymagają audytu, ale od 2026 r. będą musiały być potwierdzane przez akredytowanych weryfikatorów.

Przykład praktyczny:

Importer sprowadza 100 ton stali z Turcji w I kwartale 2024 roku. Producent wskazuje emisję na poziomie 2,1 t CO₂ na tonę. Łączna emisja wynosi więc 210 t CO₂. Producent zapłacił w Turcji opłatę równą 10 € za każdą tonę CO₂. W raporcie CBAM importer musi wykazać ilość towaru, intensywność emisji oraz informacje o poniesionych kosztach środowiskowych.

Jakie są kary za błędy lub brak raportu?

• brak raportu lub spóźnienie – kara od 10 do 50 euro za każdą tonę CO₂, której nie zgłoszono,
• rażące uchybienia – dodatkowe sankcje administracyjne, a w skrajnych przypadkach ograniczenia w imporcie,
• błędne raporty – ryzyko, że w 2026 r. importer będzie musiał zakupić więcej certyfikatów CBAM, co przełoży się na wyższe koszty działalności.

Dlatego wielu importerów już teraz wdraża systemy obliczania śladu węglowego i audytuje łańcuchy dostaw, by nie zostać zaskoczonym w 2026 roku.

Podatek węglowy a rozporządzenie CBAM – różnice

CBAM często określa się mianem podatku węglowego, ale to tylko potoczne uproszczenie.

Podatek węglowy:

• to klasyczna opłata fiskalna nakładana przez państwo na emisję CO₂ na jego terytorium,
• wpływy zasilają budżet krajowy,
• jego celem jest zarówno zmiana zachowań przedsiębiorstw, jak i pozyskanie środków dla państwa,
• przykłady: podatek węglowy w Szwecji (wprowadzony w 1991 r.), Francji czy Danii.

CBAM:

• nie jest podatkiem, lecz mechanizmem granicznym opartym o certyfikaty,
• obejmuje wyłącznie import do Unii Europejskiej,
• nie trafia bezpośrednio do budżetu narodowego, lecz wyrównuje warunki konkurencji i wspiera politykę klimatyczną UE,
• celem nie jest fiskalizm, ale zapobieganie ucieczce emisji i redukcja globalnych emisji.

Najważniejsze różnice w skrócie:

• podatek węglowy działa wewnątrz państwa, CBAM na granicach Unii,
• podatek to klasyczna danina, CBAM to system certyfikatów powiązanych z EU ETS,
• podatek ma charakter fiskalny, CBAM – wyrównawczy i klimatyczny.

Oba instrumenty mają ten sam fundament: obniżenie emisji i transformację przemysłu. Ale ich konstrukcja i skutki dla przedsiębiorstw są różne.

Checklista: jak przygotować się na CBAM 2026

1. Sprawdź, czy Twoje towary podlegają CBA, nawet jeśli dziś nie są objęte, w przyszłości lista może być rozszerzona.
2. Wprowadź obowiązek raportowania emisji do kontraktów z dostawcami. Brak danych od producenta to największe ryzyko dla importerów.
3. Zbuduj wewnętrzny system obliczania śladu węglowego: pozwoli uniknąć kar i przygotować się do zakupu certyfikatów.
4. Monitoruj ceny EU ETS. To one będą wyznaczały koszt certyfikatów CBAM.
5. Przygotuj budżet na 2026 rok. Od tego momentu import towarów objętych CBAM będzie wiązał się z realnymi kosztami.
6. Znajdź partnera logistycznego – wsparcie doświadczonego operatora pozwoli nie tylko zoptymalizować koszty transportu, ale też przygotować firmę do nowych regulacji klimatycznych. Skorzystaj z oferty GlobKurier.pl dla firm, aby zyskać kompleksową obsługę przesyłek i procesów importowych.

CBAM i podatek węglowy – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

• Czym jest CBAM?
  CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) to mechanizm UE wyrównujący koszty emisji CO₂ dla towarów importowanych spoza Unii, aby zapobiegać „ucieczce emisji”.
• Czy CBAM to podatek węglowy?
  Nie. Podatek węglowy to klasyczna danina krajowa, natomiast CBAM opiera się na certyfikatach powiązanych z systemem EU ETS i dotyczy wyłącznie importu do UE.
• Jakie branże obejmuje CBAM?
  Obowiązki dotyczą m.in. importu cementu, stali, aluminium, nawozów, wodoru i energii elektrycznej. W przyszłości lista może być rozszerzona.
• Od kiedy trzeba płacić za CBAM?
  Do końca 2025 r. trwa okres przejściowy. Importerzy składają raporty kwartalne, ale nie kupują certyfikatów. Od 2026 r. konieczny będzie ich zakup.
• Jakie kary grożą za błędne raportowanie CBAM?
  Brak lub spóźnione raporty mogą kosztować od 10 do 50 euro za tonę CO₂, a rażące uchybienia grożą dodatkowymi sankcjami administracyjnymi.